بررسی و نقد کتاب الفتنة

کتاب الفتنة جدلیة الدین و السیاسة فی الاسلام المبکِّر اثر متفکر و مورخ تونسی دکتر هشام جعیط از آثار جهانی است که در دسامبر 1991 به عربی ترجمه شد و انتشارات دارالطلیعه در بیروت آن را چاپ کرد. در این کتاب، که در پنج ‌‌بخش تنظیم شده است، رویدادهای مهم تاریخی‌ای که 30 سال پس از رحلت نبی مکرم (ص) به وقوع پیوسته مطرح شده و با محوریت رویدادهای سال‌‌های پایانی خلافت عثمان و دوران خلافت امام علی (ع) بررسی و تحلیل شده است. وحدت دینی، بنای دولت اسلامی و جهاد، فتوحات و امپراتوری اسلامی، جنگ‌‌های جمل، صفین، و نهروان از مباحث اساسی کتاب محسوب می‌‌شود. اصطلاح فتنه پنج‌‌ سال پایانی دوران خلافت راشدین را شامل می‌‌شود؛ دورانی که، به نظر نویسندۀ کتاب، ترکیبی از نزاع داخلی و نزاع دینی است که در نهایت به شکل‌گیری احزاب و گسست اجتماعی در امت پیامبر (ص) منجر شد. با وجود اهمیت این مسئله و این‌‌که تاکنون اثر تاریخی جدی‌ای در این خصوص تألیف نشده است نویسنده تلاش کرده با دقت، وسواس، و ژرف‌‌نگری اثری تاریخی بنگارد. در این مقاله، ضمن معرفی شکلی اثر، به تحلیل بیرونی و درونی و نقد و ارزیابی آن پرداخته‌‌ایم.